Орхон аймаг уул уурхайгаас хамааралтай ирээдүйд нүүр  тулах эрсдэл, хүндрэлээс урьтаж  дараагийн хөгжлийн үзэл баримтлалаа   энэ цаг үед тодорхойлон, хүний хөгжил, эдийн засаг, байгаль орчныг харилцан хамааралтай тэнцвэртэй хөгжүүлэхээр зорьж буйгаа өнөөдөр зарлалаа.  12 жилийг хөгжлийн нэг үе гэж төлөвлөн 2036 он хүртэл  бүтээлч, ухаалаг, тогтвортой байх үзэл баримтлалыг дэвшүүлжээ.    

Ингэхдээ хөгжихийн тулд бүтээлч  байх хэрэгтэй. Бүтээлч байна гэдэг нь шинийг санаачлагч, санаачилсан бүхэн байгаль орчинд ээлтэй үйлдвэрлэл буюу нөхөн сэргээгдэх баялаг байна.  Ухаалаг байна гэдэг нь хэмнэж чаддаг,  хэрэглэснээ дахин боловсруулж чаддаг  байхын төлөө гэж тодорхойлжээ. 

 Б.Зоригтбаяр: Ирээдүйн Эрдэнэтийн хөгжил  “Хүн төвтэй, бүх зүйл нь ойр, хүүхдэд ээлтэй” байна  

Эрдэнэт хот 1976 онд байгуулагдсан. Ирэх онд Орхон аймгийн 50 жилийн ой тохионо. 50 жилийн хугацаанд уул уурхай,  хүнд үйлдвэрлэлд тулгуурлан зууны манлай бүтээн  байгуулалттай хот болон хөгжсөн.  Улсын төсвийн 30 орчим хувийг, орон нутгийн төсвийн 90 орчим хувийг дангаараа бүрдүүлж ирсэн аймгийн өнөөгийн асуудал ажилгүйдэл 7,9 хувь, уул уурхайн орлогыг тооцохгүй эдийн засгийн үзүүлэлтээрээ улсад 19-т бичигдэж байна гэхчлэн асуудал бишгүй их. 

Аймгийн Засаг дарга Б.Зоригтбаяр “Ирээдүйн эрдэнэт” сэдвээр тавьсан илтгэлдээ “Бид цаашид аль нэг салбараас хамааралтай байх нь эдийн засагт урт хугацаандаа эрсдэлтэй. Тиймээс хөгжлийн шинэ үзэл баримтлал, бодлогоо торхойлоод байна” гэв. Мөн тэрээр, энэхүү хөгжлийн үзэл баримтлал, үүний хүрээнд хэрэгжүүлэх төсөл хөтөлбөрүүдийн үр дүнд “Ирээдүйн Эрдэнэт” хот “Хүн төвтэй, бүх зүйл нь ойр, хүүхдэд ээлтэй хот” болсон байна гэдгийг онцолсон. 

2036 он хүртэл 12 жилийн хугацаанд гурван үе шаттай хэрэгжүүлэх хөгжлийн үзэл баримтлалын эхний үе шат 2025-2028 онд хэрэгжинэ. Энэ хугацаанд  нийгмийн салбарын хөгжлийг тодорхойлсон “Эрүүл оюунлаг хот” төслийн хүрээнд сургууль цэцэрлэгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх 22 төсөл, шинжлэх ухаан, судалгаанд суурилсан “Ухаалаг хот” төслийн хүрээнд орон сууцжуулах, нийтийн тээврийн хүртээмж, үйлчилгээний чанар, авто замын шинэчлэл, ногоон байгууламж, камерын хяналт зэргийг сайжруулах 24  төсөл, агаарын бохирдлыг бууруулах, эрчим хүчний найдвартай эх үүсвэрийг бий болгох зорилготой “Цэвэр агаартай хот” төслийн  хүрээнд 24 төслийг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөжээ. 

Засаг даргын орлогч Д.Соёлчхүү: “Эрүүл оюунлаг хот”-ыг бий болгох суурь нь боловсрол

“Эрүүл оюунлаг хот” төслийн хүрээнд нийгмийн салбарын 10 дэд төслийг хэрэгжүүлнэ. “Эрүүл, оюунлаг хот”-ыг бий болгох  суурь салбар нь боловсрол байна гэж үзэн шинээр цэцэрлэг, сургууль барьж удаашралтай бүтээн байгуулалтуудаа ашиглалтад оруулах аж.  Өөрөөр хэлбэл, хүүхэд гэрээсээ хамгийн ихдээ 1 км зайд цэцэрлэгт, 1,5 км зайд сургуульдаа очдог байх, анги дүүргэлтийг цэцэрлэгт 20-25, сургуульд 25-30 байх нөхцөлийг бүрдүүлснээр төслийн үндсэн зорилго ойрхон цэцэрлэг, ойрхон сургууль, эрүүл хүүхэд эрүүл орчныг бүрдүүлнэ гэж үзэж буйгаа аймгийн Засаг даргын орлогч  Д.Соёлчхүү илтгэлдээ танилцуулав.  Төслийг боловсруулахдаа өнөөгийн Орхон аймаг, Эрдэнэт хотын боловсролын нөхцөл байдлыг судалж үзжээ. 

Цэцэрлэгийн хүртээмжийн асуудал дээр жишээ татъя. 

Эрдэнэт хотод 39 цэцэрлэг үйл ажиллагаа явуулж байгаагийн хотын төвийн 7 багт 19 цэцэрлэг төвлөрсөн байгаа нь хүүхдийн ачаалал ихтэй байна.  Хамгийн их анги дүүргэлт 44 хүүхэдтэй, гэр хорооллын зарим айл өрх цэцэрлэгээсээ 2,5-4,5  км зайд алслагдсан байна. Нөгөө талдаа шинээр үүсэж байгаа орон сууцны хорооллуудад 7а, 2а, Уурхайчин, 1а зэрэг 4000 мянга иргэдтэй хорооллын дунд нэг ч цэцэрлэг, сургууль байхгүй байгаа нь өнөөгийн тулгамдсан асуудал болоод буй. Тиймээс 2028 он хүртэл шинээр 9 байршилд 1800 хүүхдийн цэцэрлэг барьж, холоос явах зайг 1 км болгон бууруулах зорилтыг дэвшүүлжээ. 

Энэ төслийн хүрээнд боловсролоос гадна эрүүл мэндийн өнөөгийн нөхцөл байдлыг сайжруулах, спорт аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх төслүүд ч хэрэгжинэ.  Тухайлбал, ирэх жилүүдэд “Эрдэнэт Арена” спорт цогцолборын ордон, битүү дээвэртэй мөсөн ордон барихаар төлөвлөж байна. Ингэснээр өвлийн спортын аялал жуулчлал хөгжүүлж, олон улс,  бүс нутгийн тэмцээнүүдийг зохион байгуулдаг байхаар төлөвлөж байна. 

Б.Оюун-Эрдэнэ: Иргэд нээлттэй мэдээлэл авах, хянах, оролцох боломжийг бүрдүүлнэ 

“Ухаалаг хот” төслийн танилцуулгыг ЗДТГ-ын хамтын ажиллагаа, гадаад дотоодын төсөл хөтөлбөр хариуцсан удирдагч  Б.Оюун-Эрдэнэ хийсэн. Төслийн хүрээнд 24  дэд төслийг хэрэгжүүлж хүнд ээлтэй, хүүхдэд аюулгүй хотыг бий болгоно. Ингэхдээ явган болон дугуйн зам, нийтийн тээврийн хүрэх цэгийг нэмэгдүүлэн, хурдан хялбар зорчих нөхцөлийг бүрдүүлэхээр зорьжээ.  Тэрээр, бид хаашаа хөгжихөө мэдсэн хэрхэн хөгжиж байгаагаа хэмжиж чаддаг байх шаардлагатай.

Үүний тулд бид нийгэм, эдийн засгийн бүхий л үзүүлэлтийг хэмжих 450 индикатор бүхий орон зай, судалгааны их өгөгдлийг  бүрдүүлж байна. Үүнийг ашиглан иргэд нээлттэй мэдээлэл авах, хянах, оролцох боломж бүрдэнэ. Төр их өгөгдөл дээр суурилсан төлөвлөлт хийж шийдвэр гаргана. Энэ цахим систем нь нийгмийн оролцогч талууд буюу төр, хувийн хэвшил, иргэн бүгд тухайн асуудал өмнө нь ямар байсан, одоо ямар болсон, магадгүй ямар алдаа, дутагдал гарсныг санаж, дүгнэж чаддаг болно. Энэ нь хөгжлийн залгамж чанарын чухал суурь болно” хэмээв. 

Б.Мөнхдалай:Гэр хорооллын нүүрсний хэрэглээг тэглэх том зорилт дэвшүүлсэн 

“Цэвэр агаартай хот” төслийн хүрээнд инженерийн дэд бүтцийн шугам сүлжээ, авто замыг засварлах, өргөтгөх, шинээр дөрвөн байршилд болон дахин төлөвлөсөн байршлуудад орон сууц барих, гэр хорооллын нүүрсний хэрэглээг тэглэх зэрэг томоохон зорилтуудыг дэвшүүлжээ. Төслийн танилцуулгыг Эрдэнэт хотын захирагч Б.Мөнхдалай танилцуулсан. Эрдэнэт  агаарыг бохирдуулагч гол эх үүсвэрүүд, тэдгээрийг шийдэх шийдэл нь юу вэ гэдэгт хариулт олж, хамтдаа хэлэлцэх нь илтгэлийн гол санаа байв. 
Эрдэнэт хотын агаар бохирдуулагч гол эх үүсвэр нь гэр хорооллын утаа, зам талбайн тоос, авто машины утаа, хог хаягдал, цагаан тоос, ЭДЦС-ын Үнсэн сан. 

Тухайлбал, “Тэг хаягдал- цэвэр агаар” үйл ажиллагааны хүрээнд хог хаягдлаа дахин ашиглах, ангилах, багасгах арга хэмжээг хэрэгжүүлнэ. Олон улс хэдийн энэ чиглэл рүү орсон ч бид байгальдаа хаясан хэвээр. Тиймээс төслийн хүрээнд зөв, дадал ойлголтоос эхлээд ангилах, татах, дахин боловсруулах ажлуудыг зохион байгуулахаар төлөвлөжээ. 
“Цэвэр агаартай хот” төслийн нэг зорилго нь гэр хорооллын нүүрсний хэрэглээг тэглэх. Ингэхдээ гэр хорооллын айл өрхүүдэд дулааны насосын халаалтын шийдлийг нэвтрүүлэхээр төлөвлөсөн байна. 

Дээрх гурван төслийг  төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн хүрээнд хэрэгжүүлнэ. Ингэхдээ төрөөс бизнес эрхлэгч, аж ахуйн нэгжүүдийг дэмжих бодлого нь юу байх вэ гэдэг асуултад хариулт өгсөн илтгэлийг аймгийн ЗДТГ-ын дарга Б.Ганзориг тавив. 

Тэрээр, Эрдэнэт шинжлэх ухаан, технологийн паркийн   3500 мКв ажлын байрыг  бизнес эрхлэгч нарт санал болгож байна. Биотехнологийн болон органик бүтээгдэхүүний  үйлдвэрлэл явуулсан ААН хэд хэдэн төрлийн  татварын дэмжлэгт хамрагдах боломж бийг дуулгалаа. 

Мөн Орхон аймаг, Эрдэнэт хот  дахин төлөвлөсөн, орон сууцны барилга барих боломжтой 9 байршлыг бизнес эрхлэгчдэд санал болгож байна. Нийт 226 га талбайд 9296 айлын орон сууцны төслийг төр хувийн хэвшлийн түншлэлээр хэрэгжүүлэх боломжтойг зарлав. 

Орон зай, судалгааны OPEN ERDENET их өгөгдлийг төр, иргэн, хувийн хэвшил нээлттэй мэдээллийн эх сурвалжаар ашиглана. Ингэснээр төслийн төлөвлөлт, гүйцэтгэл зөрөх, зориулалт өөрчлөгдөх, хугацаа удаашрах гэх мэт олон асуудлыг хянадаг тогтолцоо үүснэ. Хамгийн чухал оролцоо буюу иргэдийн хяналт үр дүнтэй хэрэгжинэ гэж үзэж буй аж. 

Түүнчлэн эдийн засгийн тэргүүлэх чиглэлээ биотехнологийн үйлдвэрлэл байна гэж тооцсон байна.  Үүнийг энгийнээр тайлбарлавал, байгалийн болон хөдөө аж ахуйн гаралтай түүхий эд, материалыг боловсруулан үнэ цэнтэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх салбар юм.  Биотехнологийн бүтээгдэхүүн жин, овор багатай, үнэлгээ өндөртэй тул тээвэр логистикийн хүндрэлд орохгүй гэж үзэж байна. Өөрөөр хэлбэл, энэ салбарыг хөгжүүлснээр Эрдэнэтчүүд технологи ур чадвар, үйлдвэрлэлийн төв болно гэж үзжээ. 
Энэ мэт төсөл хөтөлбөрүүдийн танилцуулж, эрдэмтэн судлаачдыг санал, шүүмжийг илтгэл бүрийн араас сонслоо.

Хөрөнгө оруулалт, хүрэх үр дүн нь юу байх вэ? 

2025-2028 онд хэрэгжүүлэх дээрх гурван төслийн хөрөнгө оруулалтын дүн нь 978 тэрбум төгрөг. Үр дүнд ажилгүйдлийг гурван хувь хүртэл бууруулах, уул уурхайгаас бусад салбарын эдийн засгийн үзүүлэлтээр улсад тэргүүлсэн зорилтыг дэвшүүлжээ. 

Дөрөвдүгээр сарын 28-нд Булган аймагт хуралдсан Хойд бүсийн зөвлөлийн анхдугаар хуралдаан, Засгийн газрын өргөтгөсөн хуралдаанаар Орхон аймаг, Эрдэнэт хотын үнэт цаас гаргах асуудал дэмжигдсэн. Мөн шат шатны шийдвэрүүд гарч хөгжлийн төслүүд боловсруулагдан, эхлэх боломж бүрдсэн билээ.  Түүнчлэн төр хувийн хэвшлийн түншлэлээр орон нутагт хэрэгжүүлэх боломжтой төслийн танилцуулгууд хийгдэж орон нутгийн бизнес эрхлэгчид, бизнесээ өргөтгөх сонирхолтой томоохон үйлдвэрлэгчид, донор байгууллагуудын төслийн үзэсгэлэнд бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээ танилцуулахын зэрэгцээ гадаа талбайд барилга эрчим хүчний ногоон техник, технологи, агро технологийн үзэсгэлэнг зохион байгууллаа. 

Мэдээллийн төв