Монгол Улсын Хүний Эрхийн Үндэсний комиссын Орхон аймаг дахь ахлах мэргэжилтэн Ё.Эрдэнэболдтой уулзлаа.

-Жилийн өмнө тантай ярилцаж байх үед Орхон аймагт хөдөлмөрлөх эрхтэй холбоотой гомдол их гардаг хэлж байсан. Өнөөдрийн хувьд ямар байна ?

-Юуны өмнө Хүний Эрхийн Үндэсний комиссын салбар буюу ахлах мэргэжилтэн Орхон аймагт ямар үүрэг, зорилготой ажилладаг талаар мэдээлэл хүргэе. Хүний Эрхийн Үндэсний комиссын шийдвэрээр 2014 оны нэгдүгээр сарын хоёрноос 21 аймагт ахлах мэргэжилтнүүдийг томилсон. Миний ажлын зорилго бол иргэдэд үнэ төлбөргүй хуулийн зөвлөгөө өгөх, хүний эрхийн талаарх сургалт, сурталчилгааг төрийн болон төрийн бус байгууллага, аж ахуйн нэгжүүдтэй хамтран зохион байгуулах, өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч гомдол хянан шийдвэрлэх үйл ажиллагаа явуулдаг. 

 2014 оноос хойш 280 гаруй  иргэнд зөвлөгөө мэдээлэл өгч  20 гаруй гомдол шалгасан. Төрийн болон төрийн бус байгууллагын захиалгаар 20 гаруй сургалт зохион байгуулсан. 2014, 2015 онд  гэр бүлийн хүчирхийлэл болон хөдөлмөрийн харилцаатай холбоотой гомдол их байсан бол 2016 онд  үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах, амьд явах эрхийн талаар гомдол түлхүү ирсэн. Ялангуяа амьд явах, аюулгүй орчинд амьдрах эрх зөрчигдөж байна гэсэн гомдолд, барилгын том, том суурь нүхийг бөглөх, барилгын эздэд нь анхааруулах, төр захиргааны байгууллага яаралтай арга хэмжээ авахыг хүссэн байсан. Мөн Сонгуулийн жил байсан учир үзэл, бодлоо чөлөөтэй илэрхийлж чадахгүй байна, төрийн байгууллагуудаас мэдээлэл авч чадахгүй байна  гэсэн гомдол ирж байсан. Үүнээс харахад, хүний эрхийн талаарх иргэдийн ойлголт өмнөх жилүүдийнхээс  өргөн болсон нь харагдаж байна. 

-Өөрийнхөө эрх, үүрэг бас бусдын эрхийг мэднэ гэдэг нь чухал. Гэвч мэргэжлийн ёс зүйн алдаа гаргаж хүний эрхийг зөрчиж буй тохиолдлууд гарсаар л байна. Үүнийг яаж зохицуулах ёстой вэ?

-Жишээ нь  хэвлэл мэдээллийн байгууллага соён гэгээрүүлэх, итгэн үнэмшүүлэх, мэдээлэх үүрэгтэй байдаг. Ингэхдээ хүний эрхийг дээдэлж хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг мэдээллээр хангах боломжийг нь хангах ёстой юм. Ялангуяа сонсголын бэрхшээлтэй иргэдэд зориулж дохионы хэлээр мэдээлэл түгээх шаардлагатай. Орон нутгийн хэвлэл мэдээллийн байгууллагаас мэдээлэл авч чадахгүй байна гэж сонсголын бэрхшээлтэй нэг иргэн манайд гомдол гаргасан. Үүнийг нь Хүний Эрхийн Үндэсний комисс руу илгээсэн. Үндэсний комисс Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яам болон бусад холбогдох байгууллага руу уг асуудлыг танилцуулсан байгаа. Мөн эрүүл мэндийн салбарынхан хүний эрхийг зөрчих үе цөөнгүй байна. Жишээ нь  БОЭТ-ийн “Хөнгөвчлөх тусламж үйлчилгээ” олон улсын стандартын дагуу үйлчилгээ үзүүлж чадахгүй байна. Хорт хавдарын эцсийн шатандаа байгаа иргэдэд эм тариаг нь үнэ төлбөргүй хийх ёстой атал манай аймагт эсэргээрээ байна. Ар гэрийхэн нь өөрсдөө эмээ худалдаж авч байна. Хорт хавдрын эсрэг эм өндөр үнэтэй байдаг. Энэ нь эмнэлгийн үйлчилгээ ялгавартай, хүртээмжгүй байгаагийн нэг илрэл. Мөн эмч нар нь нэгэнт үхэж байгаа хүн юм чинь гэсэн шиг тоомжиргүй, хайхрамжгүй ханддаг нь бидний хийсэн судалгаагаар харагдаж байсан. Үүнээс гадна эрүүдэн шүүхтэй холбоотой гомдол цөөнгүй ирсэн. Өмнө нь аливаа хэрэгт сэжиглэгдэж буй иргэнийг баасан гаригт ямар ч үндэслэлгүйгээр цагдан хорих тохиолдол байсан. Үүнийг хуулийн байгууллага ч иргэд ч эсэргүүцдэг байсан бол өнөөдөр мэр сэр гарсаар л байна. 

-Гомдлын  шийдвэрлэлт хугацаандаа байж чадаж байгаа юу?

-Хүний Эрхийн Үндэсний комиссын зөвлөмжийн дагуу манайд хаягласан гомдол, хүсэлтийг бид шууд дээд байгууллага руу илгээдэг. Иргэдийн ирж буй гомдлын дийлэнх нь хүний эрхийн зөрчил биш эрх зүйн зөрчил байдаг. 

ТЭРГЭНЦЭРТЭЙ ИРГЭНТЭЙ УУЛЗАХ ГЭЖ ӨРӨӨНӨӨСӨӨ ГАРЧ ИРДЭГ Л БАЙХ ЁСТОЙ 

-Хүний эрхийг хангахын тулд бид мэдлэгээ нэмэгдүүлэх ёстой юу эсвэл хандлагаа өөрчлөх ёстой юу?

-Ганц жишээ дурдъя. Аливаа байгууллагын дүрэм, журам, зохион байгуулалт нь хүний эрхийг хангасан уу гэдэг нь зөвхөн жижүүр буюу харуулаас нь харагдаж байдаг. Өнөөдөр төрийн байгууллагаар үйлчлүүлэхээр ирсэн тэргэнцэртэй иргэн хоёр, гурван давхар луу яаж гарах вэ. Манай төрийн байгууллагын удирдах албан тушаалтнуудын өрөө  бүгд хоёроос дээш давхарт байрладаг. Тэргэнцэртэй иргэн тэдэнтэй яаж уулзах вэ? Хэрэв тухайн байгууллагын жижүүр ийм хүн ирэхэд эхлээд хэнтэй уулзах гэж байгааг нь мэдээд, дараа нь  албан тушаалтантай холбогдож та бууж ирэх уу эсвэл энэ хүнийг дээш нь гаргах уу гэдгээ асуучих хэрэгтэй. Хүний эрхийг дээдэлдэг албан тушаалтан өөрөө бууж ирээд уулзах ёстой. 

-Сургуулийн орчинд хүүхдийн эрх зөрчигдөж байдаг. Бид мэддэг ч түүнийг зөрчил гэж хардаггүй. Тухайлбал, багш нь зөвшөөрөөгүйгээс анги, хамт олныхоо өмнө өмдөндөө шээж буй хүүхдүүд байсаар л байна. 

-Хуулиар эрх нь хязгаарлагдсан  иргэд ч хангалттай ус уух, биеэ хөнгөлөхдөө хэн нэгнээс зөвшөөрөл авдаггүй. Энэ бол жам ёсны эрх. Өөрөөр хэлбэл, биеийнхээ хэсгийг бусдад харуулахгүйгээр “биеэ хөнгөлөх” эрхтэй. Гэтэл ерөнхий боловсролын сургуулийн багш нар хүүхдийг “ОО” орьё гэхэд огт тоохгүй хичээлээ хий гэж загнадаг. Тухайн хүүхдийн биеийн онцлогыг мэдэж ойлгох хэрэгтэй. Багшаасаа айсан хүүхэд аргагүйн эрхэнд бусдын өмнө өмдөндөө шээж, “хүндэрч” байна. Энэ бол уг хүүхдэд маш том доромжлол болдог. Иймд багш нар хүний жам ёсны эрхийн талаар мэддэг байх ёстой. Ингэж байж бусдын эрхийг зөрчихгүй байхыг хүүхдүүдэд зааж өгч чадна. Мөн хөрш айл нохойгоо уяагүйгээс болж хүүхдүүдийн аюулгүй орчинд амьдрах эрх нь зөрчигдөж байна. Өнгөрсөн жилийн судалгаанаас харахад, бага насны хүүхэд болон ахмад настанууд нохойд хазуулсан нь олон байсан.  Гэтэл нохой тэжээгч нь ямар үүрэгтэй, төр засаг ямар оролцоотой, эцэг эхчүүд ямар үүрэг, хариуцлагатай нь хуулиар зохицуулагдсан байгаа шүү дээ. Үүнийг хэн мөрдүүлэх ёстой юм гээд шат, шатандаа анхаарах ёстой юм.  

-Ярилцсанд баярлалаа.                                                            

    Б.Оюун-Эрдэнэ