ЗДТГ-ын Нийгмийн бодлогын хэлтсийн Хүн ам зүйн бодлого, хөдөлмөр, халамжийн үйлчилгээ хариуцсан ахлах мэргэжилтэн Г.Эрдэнэбулгантай ярилцлаа. 

-2025 онд аймгийн нийгмийн салбар ямар онцлогтой жил болж  байна вэ? 
-Нийгмийн бүхий л салбарт арвин их үйл явдал өрнөсөн, онцлогтой жил болж байна. Орон нутгийн төсвөөс  боловсрол, эрүүл мэнд, соёл урлаг, спорт, хөдөлмөр нийгмийн хамгаалал зэрэг бүхий л салбарт 10 гаруй тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтын ажил хийгдээд байна. 

Долоон төрлийн төсөл арга хэмжээнд 7,2 тэрбум, 52 нэр төрлийн төсөл хөтөлбөрт 4,2 тэрбум  төгрөг байна. Үүний 50-иас илүү хувь нь эрүүл мэнд, боловсролын салбарт зарцуулагджээ. 
Орхон аймаг орон нутгийн онцлогт тохируулан нийгмийн салбарт чиглэсэн багц хөтөлбөр хэрэгжүүлж эхэлсэн. Тодруулбал, өнгөрсөн  гуравдугаар сарын 24-ны өдрийн аймгийн ИТХ-ын хуралдаанаар  батлуулсан “Хүн амын бүлгүүд, нийгмийн салбарын хүний нөөцийн хөгжлийн хөтөлбөр” юм.  
“Эрдэнэт хүний хөгжил” уриа бүхий аймгийн Засаг даргын 2024-2028 онд хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны хөтөлбөрт тусгагдсан Хүний хөгжил бүлэгт нийгмийн болон хүн амын бүлгийн хөгжлийн талаар олон арга хэмжээ тусгагдсаны нэг нь энэ хөтөлбөр. 

Тус хөтөлбөр нь хүүхэд, гэр бүл, эмэгтэйчүүд, эрэгтэйчүүд, залуучууд, ахмад настан, хөгжлийн брэхшээлтэй иргэд зэрэг хүн амын бүлгүүдийн хөгжлийг хангах,  боловсрол, эрүүл мэнд, спорт, соёл урлаг, хөдөлмөр нийгмийн хамгаалал зэрэг нийгмийн салбарын хүний нөөцийг хөгжүүлж, чадавхжуулах  зорилготой. 
Хүн амын бүлгүүдэд чиглэсэн төрөл бүрийн арга хэмжээг салбаруудаараа дамжуулан хэрэгжүүлж байна. Мөн энэхүү хөтөлбөрийн хүрээнд аймгийн Засаг даргын санаачилгаар гэр бүлийн гишүүн бүрт чиглэсэн “Бүх хайраа гэр бүлдээ” төслийг хэрэгжүүлэхээр төсөл  боловсруулалтын шатандаа явж байна. 

Гэр бүлийн харилцаа нь зөвхөн хүүхдийн хөгжил, төлөвшил гэлтгүй гэр бүлийн бүхий л гишүүдэд эерэг мэдрэмжийг төрүүлж түүнээсээ аз жаргалыг мэдэрдэг байх нь хамгийн чухал.  Тиймдээ ч гэр бүлийн гишүүдийн нэгдмэл байдлыг бий болгох нь “Бүх хайраа гэр бүлдээ” төслийн үндсэн зорилго.  
Үүнийг дагаад нэлээдгүй бодлогын  өөрчлөлт орж   байна. Тухайлбал,  аймгийн Гэр бүлийн ордны бүтэц,  зохион байгуулалтад  өөрчлөлт  оруулж, Гэр бүлийн хөгжлийн төв болгоно. Үндсэн утгаараа гэр бүлийн гишүүн бүр рүү чиглэсэн гэр бүлийн боловсрол, гэр бүлийг сайн сайханд хөтөлсөн нөлөөллийн ажлыг зохион байгуулах юм. 

-Аймгийн Засаг даргын Тамгын газар цалингийн сангийнхаа нэг хувийг "Ахмадын сан"-д зарцуулахаар шийдвэрлэж, Засаг дарга төрийн болон хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгж байгууллагуудад хуулийн хэрэгжилтийг хангах   уриалгыг гаргасан. Хэрэгжилт хэр байна вэ? 

-2024 онд нэмэлт өөрчлөлт орсон "Ахмадын тухай хуулийн хэрэгжилтийг хангах" хүрээнд Орхон аймгийн Засаг даргын Тамгын газар цалингийн сангийнхаа нэг хувийг "ахмадын сан"-д зарцуулахаар шийдвэрлэсэн.  Энэхүү хуулийн хэрэгжилт хангагдаж, аж ахуйн нэгж байгууллагууд өөрийн төсөв, үйл ажиллагааны орлогоосоо тухайн жилийн төсөвт тусган цалингийн нийт сангийнхаа 3 хүртэлх хувийг зарцуулсанаар ахмад настнууддаа төрөл бүрийн дэмжлэг үзүүлэх боломж бүрдэж эхэлж байгаа юм. 

Аймгийн Засаг дарга орон нутагтаа үйл ажиллагаа явуулж байгаа төрийн болон хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгжүүддээ хандаж уриалга гаргасан нь үнэхээр сайшаалтай. Энэ хүрээнд хуулийн хэрэгжилтийг хангаж, нийт байгууллагууд өөрийн байгууллагын 2026 оны төсвийн 1 хувийг байгууллагын ахмадуудад зарцуулах талаар тооцоолж ажиллах” чиглэлээр байгууллагуудын судалгааг гаргах, төлөвлөгөөт ажлууд хийхээр төлөвлөж байна.

Энэ нэг зүйлийг онцлон хэлэхэд ахмадын хөдөлмөр эрхлэлтийг  дэмжих чиглэлээр энэ онд 20 иргэнд 187 сая төгрөгийн дэмжлэгийг олгоод байна. Санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх үйл ажиллагааг 3 үе шаттайгаар зохион байгуулж арьс, шир эсгий, төмөр, мод модон эдлэл, хүнсний үйлдвэрлэл, оёдол, сүлжмэл, малын дайвар бүтээгдэхүүн, малын тэжээлийн үйлдвэрлэл эрхэлж байгаа иргэдэд  санхүүгийн дэмжлэг үзүүлдэг. 

30 иргэн, аж ахуй эрхлэгчдэд 300 сая, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн болон хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнийг асарч байгаа 20 иргэнд 200 сая, нийт 70 иргэнд 687 сая төгрөгийг 50-100 хувь эргэн төлөгдөх нөхцөлтэй, 5-10 сая төгрөгийг 24-36 сарын хугацаатай хүүгүй барьцаагүй санхүүгийн дэмжлэг 

-Орхон аймаг хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдээ сургах, хөгжүүлэх чиглэлээр нэлээдгүй санаачилгатай ажилладаг. Улсын хэмжээнд жишиг болсон  нэлээдгүй ажил  бий.

-Зургаан иргэний нийгмийн  байгууллагатай хамтарч ажиллах гэрээг байгуулан жилдээ 350 орчим сая төгрөгийн санхүүжилт олгоод явж байна. ХБИ-ийг хөгжүүлэх чиглэлээр иргэний нийгмийн байгууллагуудтай хамтран ажилласны үр дүнд урлаг ,соёл,  спотоор дамжуулан тэдгээр иргэдийг  хөгжүүлдэг. 

Үүний нэг тод жишээ нь, манай аймгийн тамирчид Дэлхийн тусгай олимпын өвлийн наадамд оролцож, гүйлтийн цанын төрөлд А.Идэр мөнгө, Э.Анхзул хүрэл, А.Бүрэнтогтох тусгай байр эзэлсэн.

 Мөн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг боловсролд тэгш хамруулан сургах чиглэлээр 2020 оноос анхаарч ирсэн.

Өнөөдрийн байдлаар төрийн өмчийн ерөнхий боловсролын 17 сургуулийн 12 сургууль хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг сургаж, дэмжлэг үзүүлэх Хүүхэд хөгжлийн танхимтай болсон байна.

Энэ танхимыг анх байгуулах болсон замнал нь Боловсролын сайдын тушаалаар хэрэгжсэн ажил юм. Бусад аймаг орон нутагт төдийлөн хэрэгжилт хангалтгүй байгаа. 

Манай аймгийн тухайд манлайлал үзүүлж тасралтгүй олон жил хөгжүүлсний ачаар өнөөдрийн үр дүнд хүрсэн.

Хүүхэд хөгжлийн танхимтай болсноор олон боломж нээгдсэн. Нэгдүгээрт, тухайн сургуулийн удирдлага, багш ажилчид, эцэг эхчүүд, хүүхдүүд сургууль, анги хамт олон тэр чигээрээ эерэг хандлагатай болж байна. Хоёрдугаарт, танхимаар дамжуулан мэргэжлийн багш боловсон хүчин бэлтгэх, тухайн сургуулийн дэмжлэгийг багийг чадавхжуулах сургалт, нөлөөллийн үйл ажиллагааг тасралтгүй явуулж байна. Энэ бүхний үр дүнд улсын хэмжээнд жишиг болсон. 

-Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хөдөлмөр, эрхлэлт, сургалтын төвийг үүсгэн байгуулаад багагүй хугацаа өнгөрч байна. Хэчнээн иргэн бойжиж гарав? 
-2022 онд Говил багт хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлт сургалтын төвийг үүсгэн байгуулсан. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд өөрсдөө санал санаачилгаараа үүсгэн байгуулсан төв юм.
 Орон нутгаас сургагч багшийн цалин хөлс, байраар ханган дэмжлэг үзүүлдэг. Гурван жилийн хугацаанд үйл ажиллагаа нь нэлээн өргөжсөн.  Төвийн үйл ажиллагаатай танилцаж, туршлага судлахаар энэ эндээс олон хүн зорьж ирдэг болсон. Сургагч багш нь тухайн хүний онцлогт нийцүүлэн  сургаж, чиглүүлж ажил хөдөлмөрт бэлтгэж бойжуулдаг.  Энэ хугацаанд хөгжлийн бэрхшээлтэй 4 иргэн сургалтын төвөөсөө бойжиж гараад өрхийн үйлдвэрлэгч болсон  байна.  Нийтдээ 350 гаруй иргэн энэ төвд сурч, боловсорчээ. Байнгын ажлын байраар 11 иргэн хангагдаж  байна. 

-Аймгийн Засаг даргаас чиглэл болгосны дагуу хөдөлмөрийн зах зээлийн судалгаа хийж байгаа. Энэ ажил ямар түвшинд явж байна вэ? 

-Хөдөлмөрийн зах зээлийн судалгаа хийх ажил үргэлжилж байна. Ажил олгогч болон ажил хайгчдаас үндсэн мэдээлэл цуглуулах шатандаа явж байна.

Орхон аймгийн ойрын 10 жилд хөдөлмөрийн зах зээлд эрэлттэй салбар, ажил мэргэжил, ажил хайгч иргэдийн хүсэл сонирхол юун дээр байна вэ гэдгийг тодорхойлох юм.

Ирэх арванхоёрдугаар сард судалгааны үр дүнг танилцуулахаар төлөвлөж байна. 
настанд, Жаргалант суманд “Улаан толгойн ахмадын хороо” ТББ 3 багийн 150 орчим ахмад настанд лавлагаа, мэдээллийн үйлчилгээ, хууль, эрх зүйн зөвөлгөө, сайн дурын үйлчилгээ, ганцаарчилсан болон бүлгийн сэтгэл зүйн зөвөлгөө, ахмад настны хөгжлийг дэмжих үйлчилгээ, ахмад настны зөв хоололт, дасгал хөдөлгөөн, эрүүл мэндийг дэмжих үйлчилгээг үзүүлж байна. 
Ахмадын цогц тусламж, үйлчилгээ үзүүлэх хуулийн хэрэгжилтийн олон нийтэд сурталчлах зорилгоор Ахмад настны идэвхтэй насжилтыг дэмжих төвийн үйлчилгээг хэрэгжүүлэгч дээрх 2 байгууллагын үйл ажиллагааг дүрсжүүлэн байгууллагын пэйж хуудсаар хүргэж байна.Ахмадын сувилалын “Асаргаа сувилгааны төв” болгон өөрчлөн зохион байгуулж байна.

-Аймгийн Засаг дарга, холбогдох албаныхны хамтаар  долоо хоног бүрийн пүрэв гарагт иргэдээ хүлээн авч уулздаг. Уулзаж байгаа иргэдийн олонх нь эмчилгээний зардал, орон гэр хүссэн хүсэлтийг гаргадаг. Хүсэлт бүрийг шийдвэрлэх боломжтой юу? 

-Аймгийн Засаг даргын дэргэд нийгмийн халамжийн болон хорт хавдартай иргэдийн эмчилгээний зардалд дэмжлэг үзүүлэх гэсэн хоёр  зөвлөл үйл ажиллагаа явуулдаг. Орон нутгийн санаачилгын хүрээнд байгуулагдаж, үйл ажиллагаа явуулж байгаа зөвлөлүүд юм. Хорт хавдраар өвдсөн иргэдэд тодорхой хэмжээний мөнгөн тусламж дэмжлэгийг үзүүлдэг. Энэ жил 220 иргэнд 42,5 сая төгрөгийн дэмжлэг үзүүлсэн байна. Мөн аймгийн Засаг даргын зүгээс орон нутгийн төсвийн хөрөнгө оруулалтаар нийт 70 иргэнд гэр олгосон байна. 
Орон гэр олгох тухайд хууль заасан эрх зүйн ямар нэгэн зохицуулалт үндэслэл  байхгүй. Өөрөөр хэлбэл, ийм, тийм иргэнд заавал гэр олгоно гэсэн дүрэм, журам байхгүй. Манай аймгийн тухайд орон нутгийн санал санаачилгаар иргэддээ үзүүлж байгаа нийгмийн дэмжлэг юм.  Өрх толгойлсон олон хүүхэдтэй эцэг эсвэл эх, гэнэтийн осолд ортож гэр нь шатсан бол, 5-6 өрх нэг дор амьдардаг бол, үр хүүхэдтэйгээ амьдарч байгаа өндөр настан гэх мэт иргэдэд олгодог. Тусламж, дэмжлэг хүссэн хүн болгонд өгөх боломжгүй. Тухайн нөхцөл байдалд дүн шинжилгээ хийж, баг, сумын холбогдох албаныхантай хамтарсан хурлаар шийддэг. 

Мэдээллийн төв