Орхон аймгийн Худалдан авах ажиллагааны газрын даргын албан үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч Д.Оюунбаяртай 2025 оны худалдан авах ажиллагааны төлөвлөгөөний явц болон бусад асуудлаар ярилцлаа. 

-Энэ оны худалдан авах ажиллагааний  төлөвлөгөөний явц хэр байна вэ? 

Энэ онд орон нутгийн төсвийн 115,3 тэрбум төгрөгийн 199 төсөл арга хэмжээг хэрэгжүүлэхээр  худалдан авах ажиллаагааны төлөвлөөнд тусгасан. Өнөөдрийн байдлаар шалгарсан 49 тендер, зарласан 25, үнэлгээ хийж  байгаа 6 тендер, зарлаад амжилтгүй болсон 20 ажил, зураг төсөв нь хүлээгдэж байгаа 76 ажил, техникийн тодорхойлолт хүлээгдэж байгаа 10, ажлын даалгавар хүлээгдэж байгаа 3, зарлахаар  бэлтгэл ажил хангаж байгаа 10 тендер байна. Явц 40 хувьтай байна. 

-Төрийн хэмнэлтийн тухай хуулиар ирэх тавдугаар сарын 31-н гэхэд бүх худалдан авах ажиллагааг зохион байгуулсан байх ёстой. Амжих  уу? 

-Төрийн хэмнэлтийн тухай хууль 2022 онд батлагдсан. Тухайн жилийн худалдан авах ажиллагааны төлөвлөгөөнд тусгасан төсөл арга хэмжээг жил бүрийн тавдугаар сарын 31-ний дотор зохион байгуулж дууссан байна гэсэн  заалт хуулийн 13.1.1-д бий. 
Хуульд 2023 оны зургаадугаар сард өөрчлөлт оруулснаар уг  заалт энэ оны нэгдүгээр сарын 1-нээс хэрэгжиж эхэлсэн.

Энэ оны тухайд ирэх тавдугаар сарын 31-н гэхэд төлөвлөсөн төсөл арга хэмжээнийхээ гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулж, гэрээ байгуулахгүй бол батлагдсан санхүүжилтийг төсвийн хэмнэлтэд тооцно гэж заасан.

Бид батлагдсан хөрөнгө оруулалтын ажлуудын зураг төсөв, техникийн тодорхойлолт, ажлын даалгавар ирсэн даруйд худалдан авах ажиллагааг шуурхай зохион байгуулан  ажиллаж байна. 

-Худалдан авах ажиллагаа  амжилтгүй болсон 20 ажил  байна гэлээ. Үүний шалтгаан нь юу байна вэ? 

-2025 оны төлөвлөгөөнд тусгасан 199 ажлын 20 нь өнөөдрийн байдлаар амжилтгүй болсон байна. Шалтгаан нь нэгдүгээрт,  тендерт оролцогч компаниауд тендерийн материалаа дутуу, тавьсан шаардлагыг хангахгүй ирүүлж байна. Шаардлага хангаагүй учраас бид шалгаруулах боломжгүй. Хоёрдугаарт,  зарим зарласан ажил дээр огт компаниуд материалаа ирүүлэхгүй байна. Тухайн ажил дээр компаниуд орохгүй байгаа нь ажлын цар хүрээ болон зураг төсөвт тусгагдсан ашиг, зах зээлийн үнээс шалтгаалж байна гэж харж байгаа. Жишээлбэл, “Оюу” цэцэрлэгийн гадна цахилгааны 20 гаруй сая төгрөгийн төсөвт өртөгтэй засварын ажлыг өнөөдрийн байдлаар наймдах удаа  зарлаад байна. 

-Тендер зарлаад сонгон шалгаруулах хүртэлх үйл явц хэрхэн өрнөдөг вэ? 

-Төсөв батлагдсаны дараа  Худалдан авах ажиллагааны төлөвлөгөөг эхлээд боловсруулж баталдаг.  Үүний дараа үнэлгээний хороог  байгуулдаг. 100 сая төгрөг хүртэлх төсөвт өртөгтэй ажил дээр гурван хүний бүрэлдэхүүнтэй, 100-аас дээш сая төгрөгийн төсөвт өртөгтэй ажил дээр таван хүний бүрэлдэхүүнтэй байгуулахаар хуульд заасан байдаг. Батлагдсан төлөвлөгөөний дагуу аймгийн ЗДТГ-ын Хөрөнгө оруулалт, хөгжлийн бодлого төлөвлөлтийн хэлтсээс зураг төсөв, техникийн тодорхойлолтыг манай  байгууллагад ирүүлдэг. 
Ингээд ирсэн зураг төсвийг  үнэлгээний хорооны нарийн бичгүүдэд нь өгнө.

Нарийн бичгүүд нь Үнэлгээний хорооддоо танилцуулж, тендер шалгаруулалтын баримт бичгийн шалгуур үзүүлэлтээ хэлэлцэж баталсны үндсэн дээр худалдан авах ажиллагааг зарладаг. Худалдан авах ажиллагааны төлөвлөгөөг боловсруулахдаа тухайн ажлыг нээлттэй тендерээр зарлах уу эсвэл харьцуулалтын аргаар зарлах уу гэдгийг төсөвт өртгөөс шалгаалж хуульд заасан журам, хугацааг мөрдөж төлөвлөдөг. 

Нээлттэй тендер шалгаруулалтын хувьд ажлын 15 хоног, харьцуулалтын арга ажлын 5 хоног байдаг.

 Жишээлбэл, нээлттэй шалгаруулалтын хувьд ажлын 15 хоног зарласны дараа тендерээ нээнэ.  Тендер нээсэн тухайн өдрөө үнэлгээний хороо нь тендер хянан үзэх шатны хуралдаанаа хийдэг. Тендер хянан үзэх, үнэлэх хуралдаанаа үнэлгээний хороод аль болох хурдан хугацаанд хийж гаргасан шийдвэрээ захиалагчид танилцуулдаг. Хуульд зааснаар уг хугацаа ажлын 15 хоног байдаг. Захиалагч үнэлгээний хорооны дүгнэлт, зөвлөмжийг үндэслээд тендерт оролцогч компаниудад шалгарсан болон шалгараагүй талаар мэдэгдэл хүргүүлдэг. Шалгарсан оролцогчтой ажлын зургаан  хоногийн дараа  гэрээ байгуулдаг. Худалдан авах ажиллагааг зохион байгуулахад зарцуулах хугацаа нээлттэй тендер шалгаруулалтын хувьд шалгарах хүртэл үндсэндээ хамгийн хурдандаа ажлын 20-30 хоног болж байна. Гомдол гарвал энэ хугацаа дахиад л ажлын 20-30 хоногоор нэмэгдэнэ.  

-Үнэлгээний хорооны бүрэлдэхүүнийг яаж байгуулдаг вэ?

-Үнэлгээний хороог захиалагч байгуулдаг. Захиалагч гэдэг нь орон нутгийн төсвийн  хувьд Аймаг болон сумдын Засаг дарга нар. Үнэлгээний хорооны бүрэлдэхүүнд иргэний нийгмийн байгууллага, төрийн бус байгууллагын төлөөлөл, мэргэжлийн холбоод болон орон нутагт аймаг, сумын иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаас томилсон иргэн, Засаг даргын Тамгын газрын ажилтныг оролцуулдаг. 

-Хөрөнгө оруулалт, бүтээн байгуулалтын ажлын чанар, гүйцэтгэлтэй холбоотой асуудал нэлээн гардаг. Энэ талаар? 

- Мэдээж ажлаа чанаргүй гүйцэтгэж, гэрээний үүргээ гүйцэтгэхэд алдаа гаргасныг шүүх, эсвэл эрх бүхий бусад этгээд тогтоодог.  Тендерт оролцох эрхээ хязгаарлуулсан этгээдийн бүртгэл буюу бидний хэлдэгээр хар жагсаалтад оруулах саналаа бид Сангийн яаманд хүргүүлдэг.  
Чанар гүйцэтгэлтэй холбоотой  тендер шалгаруулалтын баримт бичигт  тухайн оролцогч компаниас өмнөх жилүүдэд гүйцэтгэсэн ижил төстэй ажлын туршлага,  чанартай хийж гүйцэтгэсэн эсэх талаарх захиалагчийн тодорхойлолтыг шаарддаг. 

Тухайлбал, Хот байгуулалт  барилга захиалагчийн алба бүтээн байгуулалтын ажил дээр хяналт тавьдаг бол барааны гэрээнд Орон нутгийн өмчийн газар хяналт тавьдаг. Тухайн компани өмнө нь авсан ажлаа гэрээнд  заасан хугацаандаа хийсэн үү, чанартай гүйцэтгэсэн үү гэдэг тодорхойлолтыг эдгээр байгууллагуудаас авдаг. Дээрээс нь яг өнөөдөр тухайн ажлын гүйцэтгэлийг биеэрээ мэдэрч байгаа ашиглагч байгууллагаас нь бид энэ тодорхойлолтыг авч тендертээ ирүүлэхээр тусгадаг. Хэрэв чанаргүй гүйцэтгэсэн гэж тодорхойлолтодоо тусгасан байвал тендер сонгон шалгаруулалтын явцад өмнөх ажлаа цаг хугацаандаа чанартай гүйцэтгээгүй гэдэг үндэслэлээр татгалзаад явдаг. 

-Манай аймгаас хар жагсаалтад орсон хэчнээн компани байна? 

-10 орчим компани бий. Хар жагсаалтад орох хэд хэдэн үндэслэл бий. Хуурамч материал бүрдүүлэх, гэрээний үүргээ биелүүлээгүй гэхчлэн. Гэхдээ үүнийг нь зайлшгүй хууль хяналтын байгууллага, шүүх, улсын байцаагч  тогтоосон  байх ёстой. 

-Тендер сонгон шалгаруулалт цахимжаад 10 гаруй жил болж байна. Гэсэн хэдий ч хардлага олон хэлбэрээр байсаар л байна? 

-Хамгийн анх  Засгийн газрын худалдан авах ажиллагааны www.e-procurement.mn системд зөвхөн урилга нийтлэгддэг байсан. 2014 оноос www.meps.gov.mn систем ашиглалтад орж цахим тендерийг зохион байгуулж эхэлсэн түүхтэй. Орхон аймгийн хувьд 2014 оноос эхлэн  цахимаар тендер шалгаруулалтыг зохион байгуулж эхэлсэн  анхны аймгуудын нэг. 2016 оноос хойш Төрийн худалдан авах ажиллагааны цахим систем www.tender.gov.mn  цахим системээр худалдан авах ажиллагааг улс орон даяар зохион байгуулж эхэлсэн. Манай аймаг цахим системээр 100 хувь зохион байгуулж хэвшээд 10 гаруй  жил болж байна. 

Тендерт оролцогч компаниуд ч энэ чиглэлээр биднээс илүү мэргэшсэн гэж хэлж болно. Цахим тендерт өнөөдөр цаг хугацаа, орон зайгаас үл хамааран тендерт оролцогч компаниуд хаанаас ч баримт бичгээ илгээж болж байна. Тендерт оролцохынхоо өмнө тухайн ажлын зураг төсөвтэй танилцаад ашгаа тооцоолон оролцох эсэхээ шийдэж  байна. Шалгарсан оролцогчийнхоо  материалтай танилцаад гомдлоо гаргаж байна. Цаашлаад Үнэлгээний хорооны хурлын тэмдэглэлтэй хүртэл танилцдаг болсон. 

Үүнээс илүү ил тод, нээлттэй, өрсөлдөх тэгш боломжтой нөхцөл гэж байна уу. Орхон аймгийн Засаг даргын харьяанд худалдан авах ажиллагааны төлөвлөгөө нэгтгэгдэж тайлагнадаг зургаан газар бий. Хоёр сумдын Засаг дарга, Эрдэнэт ус ДТС, Хот тохижуулах газар, Цэцэрлэгжүүлэлт ногоон  байгууламж, Нийтлэг үйлчилгээний алба, энэ жилээс аймгийн ИТХ-ын Ажлын алба шинээр нэмэгдсэн. Эдгээр бүх байгууллага худалдан авах ажиллагаагаа цахимаар зохион байгуулж байна. Улс орон даяараа цахим системд шилжсэн.  Худалдан авах ажиллагаа цаасан хэлбэрээр явж байвал харин  харин хардах эрх нь бий. 

-Өнгөрсөн жил гомдол гаргасан хэчнээн компани байна вэ. Гомдлыг хаана хаана гаргадаг вэ?

-Аймгийн хэмжээнд 18 гомдол гарсан байдаг. Үүний 13 гомдол нь захиалагчийн шийдвэр үндэслэлтэй гэж гарсан.

Өөрөөр хэлбэл, бид хуульд нийцсэн шийдвэрийг гаргасан гэсэн үг. 

Үлдсэнг нь захиалагчийн шийдвэр үндэслэлгүй гэж шийдвэрлэсэн. Тендерт оролцогч компаниуд Сангийн яам, Шударга өрсөлдөөн хэрэглэгчийн төлөө газар буюу одоогийн Монополийн  газар, Шүүх гэсэн гурван субъектэд гомдол гаргах эрхтэй.  18 гомдлын хоёр нь Монополийн газарт,  16-г нь Сангийн яаманд гаргасан байсан.  Монополийн газарт тендер зарлаад нээхээс өмнөх процесст гомдол гаргах эрхтэй.  Тендерийн баримт  бичигт  захиалагч талыг өрсөлдөөнийг хязгаарласан ямар нэгэн заалт оруулсан байна гэж үзвэл Монополийн газарт гаргана. Харин тендерийн үр дүнг үндэслэн ажлын зургаан хоногт Сангийн яаманд гомдол  гаргах эрхтэй байдаг. 

-Шууд худалдан авалтын талаар?

Шууд худалдан авалтын босго үнэ нь 20 сая төгрөг байдаг. Өөрөөр хэлвэл 20 хүртэлх сая төгрөгний төсөвт өртөгтэй бараа худалдан авалт, ажил,  үйлчилгээг захиалагч шууд худалдан авнаа л гэсэн үг. Гэхдээ шууд худалдан авнаа гээд төлөвлөхгүйгээр орхиж болохгүй. Худалдан авах ажиллагааны төлөвлөгөөндөө заавал тусгаж, цахим системд байгуулсан гэрээгээ заавал оруулж, тайлагнах ёстой.

-Худалдан авах ажиллагаатай холбоотой орон нутагт гардаг бэрхшээл, тулгамдаж байгаа асуудал нь юу байна вэ? 

-Орон нутагт тулгамдаж байгаа хэд хэдэн асуудал байна. Нэгдүгээрт, харьцуулалтын тендерүүд олноор амжилтгүй болж байна.  Харьцуулалтын арга дээр үнэ дуудах ажиллагаа гэж явагддаг. Ажлын тав хоног зарлаад нээснээс хойш хоёр цагийн хугацаанд үнэ дууддаг. Дуудлага худалдаа шиг гэсэн үг. Дуудлага худалдаа өсөх эрэмбээр явдаг бол харьцуулалтын арга үнэ буурах дарааллаар явдаг. Компаниуд өрсөлдөөний журмаар оролцдог гэсэн үг. Нэг компани өндөр үнэ санал болгосон бол нөгөө компани нь бага үнээр бууруулж өрсөлддөг жишээний. Энэ үйл явц хоёр цаг л үргэлжилнэ. Оролцогч хэдэн ч удаа үнээ бууруулж болно.

Орон нутагт зарлагдаж байгаа нийт худалдан авалтын 40 орчим хувь нь харьцуулалтын аргаар зохион байгуулдаг.

Харьцуулалтын аргаар тендер шалгаруулалтыг зохион байгуулаад амжилтгүй болвол дахиад л зарлана.  Амжилттай болон болтол нь худалдан авах ажиллагаагаа зохион байгуулдаг аа л гэсэн үг. 

Бусад орон нутагт ч зовлон ижил байх. Тиймээс бид харьцуулалтын аргыг хялбаршуулах талаар Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа ажил үйлчилгээ худалдан авах тухай хуулийн төслийн шинэчилсэн найруулгад саналаа хүргүүлсэн. Уг хуулийг дахин шинэчилэхээр ажлын хэсэг байгуулагдсан. 
Хуулийн  анхны хэлэлцүүлгийг хоёрдугаар сарын 5-нд манай аймгаас эхлүүлсэн. Хоёрдугаарт,  сургууль, цэцэрлэгүүдийн хоол хүнсний материалд хэрэглэж буй хүнсний бүтээгдэхүүнийг цахим дэлгүүрээс худалдан авах боломжтой боловч Улаанбаатарт байгаа бүтээгдэхүүнийг Орхон аймаг руу авахад ихээхэн хүндрэлтэй байдаг.

 Тиймээс бид Орхон аймгийн захиалагч байгууллагуудын хэрэгцээг хангахад шаардлагатай бүтээгдэхүүнүүдийг цахим дэлгүүрт байршуулах, орон нутагтаа ерөнхий гэрээний нэгдүгээр үе шатыг өөрсдөө зохион байгуулах шаардлагатай байгаа юм. 

Энэ асуудлыг Төрийн худалдан авах ажиллагааны газартай зөвшилцөж байгаа. Энэ ондоо багтаагаад асуудлыг шийдэхээр зорьж байна. Гуравдугаарт,  манай Худалдан авах ажиллагааны газар жилдээ  200-300 гаруй худалдан авах ажиллагааг төлөвлөж зохион байгуулдаг.  Нэг албан хаагч маань жилдээ 40-60 орчим худалдан авах ажиллагааг зохион байгуулж байна.  Гэтэл зарим аймгийн төлөвлөгөө нь жилд 40 худалдан авах ажиллагаа төлөвлөсөн байх жишээний байдаг. Бүтэц орон тооны хувьд Орхон, Өмнөговь гэх мэт томоохон бүтээн байгуулалт хийдэг, төсвөө бүрдүүлдэг аймгуудын  бусад аймгуудтай ижил төвшинд биш.

 Хүн хүчний хувьд нэмэгдүүлэх шаардлагатай.  Дөрөвдүгээрт, орон нутагт үнэлгээний хороонд ажиллах хөндлөнгийн төлөөлөл маш бага байдаг. Жишээ нь,  манай аймагт Худалдан авах ажиллагааны мэргэшсэн ажилтны А-3 гэрчилгээтэй 400 гаруй иргэд байна.  Үүний 360 орчим нь “Эрдэнэт үйлдвэр” ТӨҮГ-ын инженер, техникийн ажилчид. “Эрдэнэт үйлдвэр” ТӨҮГ-ын ажилчид аймгийн үнэлгээний хороонд орох боломжгүй. Үлдсэн 40 гаруй хүний дийлэнх нь сургууль, цэцэрлэгийн нягтлан бодогч нар байна. Цөөхөн хэдэн А-3 гэрчилгээтэй иргэд нь цалин урамшуулал багатай гээд үнэлгээний хороонд орохоос татгалздаг. Тиймээс урамшууллын асуудлыг нэмэх шаардлагатай саналаа бид хэд хэдэн удаа Сангийн яаманд уламжилсан. 

Мэдээллийн төв